Έφηβος και Γονείς: Οικογένεια σε κρίση

Κατά την διάρκεια της εφηβικής περιόδου, όλη η οικογένεια βρίσκεται σε κρίση, καθώς το παιδί προσπαθεί να αυτονομηθεί σε σχέση με τους γονείς του και να γίνει πλέον ένας ανεξάρτητος ενήλικας. Οι γονείς πολλές φορές χωρίς να γνωρίζουν πώς να φερθούν, αναστατώνονται, νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο και αντιμετωπίζουν το παιδί ως προέκτασή τους και ως μέσο αναβίωσης της δικιάς τους παιδικής ηλικίας. Και οι γονείς και τα παιδιά βιώνουν μια περίοδο ξαφνικών αλλαγών που συμβαίνουν η μια μετά την άλλη.

Από την μια πλευρά λοιπόν, ο έφηβος προσπαθεί να ξεφύγει από την απόλυτη υπακοή της παιδικής ηλικίας, κατά την οποία ο γονιός αντιμετωπιζόταν ως το απόλυτο πρότυπο στο οποίο επένδυε τον θαυμασμό του. Πλέον νιώθει δυσφορία απέναντι στους γονείς, αφού τους βλέπει ως πηγή εντάσεων και τσακωμών και θέλει να περνάει όλο και λιγότερο χρόνο μαζί τους. Αποφεύγει εξόδους μαζί τους και θεωρεί την παρέα τους βαρετή, καθώς προτιμάει να περνά χρόνο με τους συνομηλίκους του.

Επιθυμεί δηλαδή να αυτονομηθεί μέσα από μια διαδικασία αποχωρισμού και απομυθοποίησης, η οποία είναι απόλυτα φυσιολογική και θεμιτή, ώστε το παιδί να περάσει με υγιή τρόπο τις διεργασίες της εφηβείας. Σε περίπτωση που το παιδί είναι πολύ εξαρτημένο από τους γονείς, η απομυθοποίηση θα είναι πιο έντονη, αφού ο έφηβος θα πρέπει να τους «υποτιμήσει» ακόμα περισσότερο για να επέλθει ισορροπία στο τέλος της εφηβείας και να τους θεωρεί ίσους με τον ίδιο ενήλικες.

Κατά την διαδικασία της απομυθοποίησης, τα παιδιά οδηγούνται σε ρήξη με τους γονείς, κρατάνε πολλά μυστικά από αυτούς και αρνούνται την άποψή τους για την εμφάνισή τους και τον τρόπο που φέρονται. Ο τρόπος που ντύνονται και προωθούν τον εαυτό τους δείχνει πολλά για την σχέση με τους γονείς τους, αφού μέσα από την εμφάνιση εκφράζονται έμμεσα οι καταπιεσμένες απόψεις τους και είναι ένας τρόπος να τους εναντιωθούν δείχνοντας ότι πλέον νιώθουν οι ίδιοι αφεντικά του εαυτού τους.

Ακόμη, επικεντρώνουν τον θαυμασμό τους σε κάποιο άλλο πρόσωπο, φίλο, καθηγητή ή κάποιον άλλο που θεωρούν άξιο θαυμασμού. Ο Donald Winnicott (παιδίατρος και ψυχαναλυτής) είχε κάνει λόγο για «φόνο γονέων» στην εφηβεία, που εννοεί συμβολικό φόνο των αναπαραστάσεων και των εικόνων που είχε δημιουργήσει για αυτούς στην παιδική ηλικία. Ταυτόχρονα όμως, παρουσιάζεται και μια αμφιθυμία που δηλώνει ότι το παιδί αποζητά μεν την αυτονομία του, θέλει δε να διατηρήσει και την εξάρτηση από τους γονείς όπως παλιά.

Από την πλευρά των γονέων, ένα μεγάλο ζήτημα κατά την εφηβική περίοδο αποτελεί ο γονικός έλεγχος. Υπάρχει μια σειρά καθοριστικών αλλαγών που βιώνουν και τους οδηγούν σε αμφιβολίες για τον ρόλο τους. Παρουσιάζουν, δηλαδή, άγχος για την απώλεια της κυριαρχίας και της επιβολής απέναντι στο παιδί. Ο γονιός νιώθει εγκατάλειψη επειδή παρατηρεί το παιδί του να απομακρύνεται, όμως οφείλει διαχειριστεί αυτά τα αρνητικά συναισθήματά του και να αφήσει τον έφηβο να κάνει τα πρώτα βήματα μακριά του.

Αν δεν καταφέρει να διαχειριστεί αυτές τις αντιδράσεις του, καταλήγει να μην επιτρέπει στο παιδί να κάνει τίποτα, προσπαθώντας να επαναφέρει τον «χαμένο παράδεισο» της παιδικής ηλικίας. Με αυτόν τον τρόπο, επιδιώκει ασυνείδητα να μην χαθεί η αθωότητα του παιδιού και αποφεύγει τις αναπόφευκτες συγκρούσεις της εφηβείας. Ο γονιός βλέπει τον έφηβο ως «κτήμα» του, το οποίο θεωρεί ότι μπορεί να χειρίζεται προς όφελός του, ώστε να μην έρθει αντιμέτωπος με την απομυθοποίησή του και να μην βιώσει αυτήν την διαδικασία ως υποτίμηση. Σε περίπτωση που ο γονιός εσωτερικεύει κατά αυτόν τον τρόπο τις αναπτυξιακές διεργασίες του παιδιού, θα αρχίσει να προβάλλει πάνω του τις ανησυχίες του, να αναβιώνει την δική του εφηβεία και να αναπτύσσει επιθετικό ανταγωνισμό απέναντί του.

Είναι σημαντικό οι γονείς να είναι προετοιμασμένοι για την εφηβεία του παιδιού, να κάνουν μαζί του συζητήσεις ανοιχτά και να δείχνουν ότι είναι εκεί για ό,τι χρειαστεί. Αν το παιδί δεν νιώθει ότι ο γονιός του επιβάλλεται, τότε θα είναι και το ίδιο πιο ειλικρινές απέναντί του, αφού πλέον θα αντιμετωπίζεται ως ίσος με τον γονιό και ως άτομο που υπολογίζεται η άποψή του. Όταν έχει χτιστεί μια τέτοια σχέση, τότε ο έφηβος δεν θα νιώθει τόσο έντονη ανάγκη να δείξει αντιδραστικά ότι είναι αυτόνομος, αφού θα παίρνει συχνότερα θετική επιβεβαίωση από τους γονείς του.

Οι γονείς λοιπόν, οφείλουν να επιβάλλουν και κάποια όρια την στιγμή που ο έφηβος απαιτεί την απόλυτη ελευθερία του. Το όριο της ώρας επιστροφής από εξόδους, θα πρέπει να συνυπολογίζει όλες τις παραμέτρους (αν είναι καλοκαίρι, σαββατοκύριακο, μέρα σχολείου, με ποια παρέα θα βγει, τι ώρα, κλπ) και να βρίσκεται σε λογικά πλαίσια. Καλό θα ήταν να μην είναι ούτε τελείως αυστηρό, για να μπορέσει το παιδί να εξελιχθεί και να έχει την ευκαιρία να δημιουργήσει εποικοδομητικές εμπειρίες, αλλά ούτε και ανύπαρκτο, ώστε να μην νιώθει ενδόμυχα το παιδί ότι ο γονιός δεν του βάζει όρια γιατί αδιαφορεί για το αν γυρίσει σπίτι.

Επιπλέον, όσον αφορά αυτό το ζήτημα, υπάρχουν περιπτώσεις γονέων που επιδιώκουν να γίνουν φίλοι με τα παιδιά, αγνοώντας την διαφορά ηλικίας μεταξύ τους, μόνο και μόνο για να ξαναζήσουν την δικιά τους ανεκπλήρωτη εφηβεία. Αυτό βλάπτει το παιδί, αφού ασυνείδητα δεν θεωρεί τον γονιό ως γερό στήριγμα που έχει κύρος απέναντι του και βάζει όρια, και καταλήγει να νιώθει περισσότερη μοναξιά ή και ανταγωνισμό.

Σε αυτήν την φάση ξεκινάει και η Κρίση μέσης ηλικίας, όταν γύρω στα 50 συνειδητοποιούν ότι θεωρητικά πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, και αναπολούν τα νιάτα τους και όσα μπορούσαν να κάνουν ή δεν έκαναν τότε. Τα ανεκπλήρωτα όνειρα των γονιών καταλήγουν να επιβάλλονται πολλές φορές στα παιδιά ως ο μονόδρομος για να κερδίσουν την αποδοχή τους. Έτσι δημιουργείται στο παιδί ο λεγόμενος «ψευδής εαυτός», δηλαδή για να πάρει επιτέλους το βλέμμα αποδοχής, καταλήγει να κάνει ό,τι θεωρούν σωστό οι γονείς σε όλους τους τομείς (συμπεριφορά, εμφάνιση, διάβασμα, παρέες, σπουδές, κλπ), και θυσιάζει τα δικά του θέλω, ώστε να μην νιώσει ότι οι γονείς του τον θεωρούν ανεπαρκή και ανάξιο.

Συμπερασματικά, οι γονείς οφείλουν να αναγνωρίσουν πως η εφηβεία θα είναι μια δύσκολη περίοδος, κατά την οποία τα παιδιά θα πρέπει να κάνουν βήματα μακριά τους, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα τα χάσουν τελείως. Όταν και αν ολοκληρωθεί ομαλά η εφηβεία, μετά θα αναπτυχθούν πιο γερές σχέσεις με τα παιδιά, καθώς θα έχουν διέλθει όλες τις απαραίτητες διεργασίες για να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες ενήλικες προσωπικότητες. Συνεπώς, ο έφηβος οφείλει να κατανοήσει πως θα του δοθούν κάποιες ευκαιρίες, αλλά η πλήρης αυτονομία του θα έρθει σταδιακά με τον καιρό. Είναι σημαντικό να χτιστεί μια σχέση εμπιστοσύνης με τον γονιό, και το παιδί να υπακούει τα όρια που τίθενται, ώστε σιγά σιγά να χαλαρώνουν όσο μεγαλώνει ο έφηβος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Geldard, K., & Geldard, D., & Yin Foo, R. (2017). Η συμβουλευτική ψυχολογία στους εφήβους: Η προληπτική προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.