Victim Blaming: Όταν κατηγορείς το θύμα, υποστηρίζεις τον δράστη
- Paraskevi Vasileiadou
- Feb 23
- 4 min read
Η ενοχοποίηση των θυμάτων, το λεγόμενο victim blaming, είναι μια μάστιγα της εποχής που διανύουμε, και δυστυχώς είναι ένα φαινόμενο πολύ συχνό. Συγκεκριμένα, η ενοχοποίηση αποτελεί την κατάσταση κατά την οποία το θύμα κάποιας κακοποίησης, παρενόχλησης, εγκληματικής ή παράνομης πράξης, κατηγορείται ότι είναι υπαίτιο και ότι προκάλεσε αυτό που του συνέβη. Είναι πολύ σύνηθες να θεωρεί η κοινωνία το θύμα υπεύθυνο, αλλά και να δίνει ελαφρυντικά στον δράστη για την πράξη του. Είτε αυτή είναι κάποια μικρή κλοπή, είτε βιασμός. Πολλές φορές, προσπαθούν να αποδώσουν την πράξη του στο ότι ήταν «κακιά στιγμή».
Πώς όμως νιώθει το θύμα σε τέτοιες περιπτώσεις;
Αρχικά, μετά από ένα τραυματικό γεγονός παραβίασης της ιδιωτικότητας και της υπόστασής του, το θύμα είναι σε κατάσταση σοκ. Όταν ένας άνθρωπος βιώνει μια πολύ τραυματική κατάσταση, ο εγκέφαλος εκείνη την στιγμή «παγώνει», στα πλαίσια της αντίδρασης στο στρες fight-flight-freeze. Δηλαδή, η αυτόματη αντίδραση του οργανισμού που οδηγεί το άτομο να παγώσει, είναι φυσιολογική αντίδραση στο κατακλυσμιαίο στρες, καθώς το άτομο ασυνείδητα προσπαθεί να προστατέψει τον εαυτό του.
Ως αποτέλεσμα, τα δυο εγκεφαλικά ημισφαίρια χάνουν την μεταξύ τους σύνδεση, η εμπειρία «κλειδώνει» και δεν μπορεί να γίνει επεξεργασία του γεγονότος. Το αριστερό ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για την ομαδοποίηση και την λογική κατηγοριοποίηση, ενώ στο δεξί ημισφαίριο παίρνουν μορφή τα βιώματά μας. Κάθε αλλαγή στην ζωή μας είναι θέμα του δεξιού ημισφαιρίου, καθώς δεν επιτυγχάνεται με την λογική, αλλά με το βίωμα. Σε καταστάσεις τραύματος, υπάρχουν «ρήγματα» ανάμεσα στα δυο ημισφαίρια, άρα η εμπειρία δεν έχει επεξεργαστεί, ούτε έχει νοηματοδοτηθεί. Για αυτόν τον λόγο, πολλές φορές όταν τα θύματα περιγράφουν την κατάσταση, μιλούν και δίνουν την εντύπωση πως είναι πλήρως συναισθηματικά αποστασιοποιημένα, σαν να μην νιώθουν τίποτα.
Μια τόσο έντονη ψυχική δυσκολία, βιώνεται με πολλή οδύνη και δυσφορία, επειδή το θύμα κατηγορεί τον εαυτό του. Μπορεί να αναβιώνει το γεγονός με επίμονες παρεισφρητικές σκέψεις, με την ασυνείδητη επιθυμία να φέρει διαφορετική κατάληξη. Δηλαδή, επιθυμεί να αποκτήσει μια αίσθηση ελέγχου, για μια κατάσταση που κατηγορεί τον εαυτό του που ένιωσε αδύναμο και ανήμπορο. Αυτά τα συμπτώματα επαναβίωσης, βρίσκονται στο πλαίσιο της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες (PTSD, Post-Traumatic Stress Disorder). Επίσης, το θύμα ενδέχεται να παρουσιάζει συμπτώματα αποφυγής, δηλαδή να αποφεύγει όποιο άτομο, μέρος ή συνθήκη, που του θυμίζουν το τραυματικό γεγονός. Μπορεί, να βρίσκεται σε κατάσταση υπερδιέγερσης, και να βιώνει θυμό και ευερεθιστότητα, αφού νιώθει ότι πλέον πρέπει να βρίσκεται σε επιφυλακή, για να μην ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Αυτά τα συμπτώματα ενδέχεται να υπάρχουν και στα πλαίσια άγχους ή κατάθλιψης. Τέλος, το θύμα χαρακτηρίζεται από αρνητική διάθεση και σκέψη, και χάνει το ενδιαφέρον του για πράγματα που του άρεσαν παλιά. Δηλαδή κάποιο άτομο μπορεί να έχει PTSD για πολύ καιρό, και να νιώθει ότι είναι σε φαύλο κύκλο. Συνεπώς, ερωτήσεις όπως «Γιατί τώρα;», είναι τελείως άστοχες γιατί υποβαθμίζουν και ακυρώνουν την ψυχολογία του ατόμου.
Συνεπώς, το θύμα ήδη βιώνει αμέριστη ψυχική οδύνη, καθώς κατηγορεί τον εαυτό του και προσπαθεί να ενσωματώσει την εμπειρία που πέρασε στην ζωή του, ώστε να είναι λειτουργικό όπως πριν. Όταν ταυτόχρονα βιώνει και victim blaming, ενδέχεται η εμπειρία να «παγώσει» ακόμα περισσότερο και να κατακερματιστεί ο ψυχισμός του ατόμου. Το περιβάλλον, δηλαδή, ενισχύει την αντίληψη του ατόμου ότι φταίει και ότι το ίδιο προκάλεσε ό,τι του συνέβη. Η ερώτηση που δυστυχώς ακούγεται στις περιπτώσεις βιασμών είναι «Τι φορούσε όμως [το θύμα];», που υποδεικνύει τα σαθρά και αρρωστημένα θεμέλια της κοινωνίας μας. Έτσι κι αλλιώς, ο βιασμός έχει να κάνει με την εξουσία που επιβάλλει ένα άτομο σε ένα άλλο, και όχι με την σεξουαλική έλξη και την εμφάνιση. Άλλες συχνές φράσεις victim blaming είναι «Γιατί δεν προσπάθησες να παλέψεις και να φύγεις;», «Τι έκανες εσύ και το προκάλεσες;», «Είναι πολύ καλός άνθρωπος και δεν έχει δώσει δικαιώματα, εσύ τον/την προκάλεσες» «Τι περίμενες με αυτά που ανεβάζεις/δείχνεις στα social media» (για cyberbullying ή cybercrime), «Γιατί ήπιες τόσο πολύ και δεν πρόσεχες;», «Γιατί δεν είπες όχι;».
Σε κάθε περίπτωση, αν θέλουμε να βοηθήσουμε οφείλουμε να ακούμε και να είμαστε εκεί για το θύμα, διαβεβαιώνοντας πως δεν έφταιγε και πως πλέον είναι ασφαλής. Από την άλλη, τα άτομα που θεωρούν ότι το θύμα προκάλεσε το γεγονός, ουσιαστικά τάσσονται υπέρ του δράστη ή του βιαστή. Τέτοιες αντιλήψεις και ιδεολογίες είναι άκρως τοξικές και επιζήμιες, και είτε είμαστε εμείς το θύμα, είτε κάποιος κοντινός μας, οφείλουμε να απομακρύνουμε από τον κύκλο μας όσους μας βλάπτουν. Ακόμη, η ελαχιστοποίηση της έκθεσης στα ΜΜΕ και στα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης για ένα διάστημα, μπορεί να βοηθήσει πολύ το θύμα. Τέλος, οφείλεται να τονιστεί πως το υποστηρικτικό δίκτυο και η θεραπεία παίζουν καθοριστικό ρόλο, καθώς ενισχύουν το θύμα για να μην νιώθει πλέον μόνο, και βοηθούν να ανακτήσει την ψυχική του δύναμη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
American Psychiatric Association, APA. (2015). Διαγνωστικά στοιχεία από DSM-5. Ελλάδα: Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας
Kring, A.M., & Davison, G.C., & Neale, J.M., & Johnson, S.L. (2010). Ψυχοπαθολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg
Wilmshurst, L. (2021). Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg
Comentarios